In de oudheid bestonden overheidsschulden niet en om het hoofd te bieden aan buitengewone noden, verzamelde men doorgaans edelmetaal.
Staatsschuld is een modern begrip; volgens sommigen dateren de eerste voorbeelden van halverwege de dertiende eeuw, waarbij er vooral verwezen wordt naar de omvangrijke leningen die opgelegd werden door enkele middeleeuwse Italiaanse gemeenten.
De eerste vormen van overheidsschulden beginnen zich af te tekenen in de zeventiende eeuw bij het ontstaan van de absolute monarchieën om vervolgens verder vorm te krijgen in de loop van de negentiende eeuw tot een concept dat gelijkaardig is aan het begrip van tegenwoordig.
In Italië kan men bijvoorbeeld het ontstaan van overheidsschulden linken aan de periode van de politieke eenmaking van het land in 1861.
15 december 2023
5 minuten lezen
Beleggingen en levensverzekeringen
FWU - Expert Corner - FWU AG
Samenvatting
Elke vennootschap heeft liquide middelen nodig om te kunnen functioneren en haar activiteit te kunnen uitvoeren maar wanneer de beschikbare financiële middelen niet toereikend zijn, worden vaak schulden aangegaan.
Hetzelfde geldt voor een land dat zijn overheidsuitgaven moet bekostigen maar vaak niet over het nodige geld beschikt daarvoor.
Net zoals een vennootschap kan een land benodigd geld lenen en dus een lening aangaan, wat we in dat geval staatsschuld noemen.
Om het in deze gids besproken onderwerp beter te begrijpen, vertrekken we van de definitie van staatsschuld waarbij het gaat om de schuldenlast van een land ten aanzien van derden, zowel overheids- als privé-instanties.
Technisch gezien is de staatsschuld het totaalbedrag van de schulden die een land aangaat om in zijn financiële noden te voorzien en is het gelijk aan de nominale waarde van alle geconsolideerde brutopassiva van de overheidsdiensten, gaande van de centrale tot de lokale instellingen.
Om het concept van staatsschuld in eenvoudige termen uit te leggen, kunnen we stellen dat het gaat over het geheel aan geld dat geleend werd om de werking van de overheidsmachine te verzekeren.
Nu we gezien hebben wat staatsschuld precies is, kunnen we makkelijker begrijpen hoe en waarom de schuldpositie van de verschillende landen vaak een relevante rol speelt, aangezien dit een impact heeft op de economie.
Volgens talrijke wetenschappelijke bijdragen bestaat er een negatief verband tussen overheidsschuld en economische groei: als de eerste toeneemt, vertraagt de tweede en omgekeerd.
Bovenstaand verband blijkt echter pas echt relevant wanneer de verhouding schuld/bbp meer dan 90% bedraagt.
Bovendien impliceert het negatieve verband tussen overheidsschuld en economische groei niet noodzakelijkerwijs een oorzakelijk verband, aangezien dit verband ook omgekeerd zou kunnen zijn.
Een hoge schuld kan leiden tot een lage groei, maar ook het tegenovergestelde kan het geval zijn: hoge overheidsschulden kunnen net ook veroorzaakt worden door een stagnerende economie. Minder belastinginkomsten in verhouding tot de uitgaven zouden dit in de hand kunnen werken.
Overheidsschulden houden risico's en opportuniteiten in. Veel hangt af van de verhouding schuld/bbp: als deze verhouding laag is, is het risico op insolventie lager voor het land in kwestie, en vice versa.
Bij hoge overheidsschulden is het moeilijker om zichzelf te financieren, wat dus de investeringen en de uitgaven van een land beperkt, met negatieve gevolgen voor de economie. Dat zou ook gebeuren in het geval van restrictieve maatregelen, zoals belastingverhogingen en besparingen op vlak van overheidsuitgaven.
Overheidsschulden kunnen een opportuniteit vormen wanneer deze nodig zijn om de ontwikkeling en dus de groei van een land te bevorderen, maar ook om diensten voor burgers te waarborgen.
Voordat we bekijken hoe die in zijn werk gaat, doen we er goed aan het verschil uit te leggen tussen staatsschuld en begrotingstekort, twee termen die vaak onterecht als synoniemen van elkaar gebruikt worden.
Destaatsschuld komt overeen met de schulden van de overheid, dus de schuldpositie die een land heeft ten aanzien van de schuldeisers.
Het begrotingstekort, ook wel overheidstekort genoemd, slaat daarentegen op het negatieve verschil tussen de inkomsten en de uitgaven, en dat is het geval wanneer de overheidsuitgaven de belastinginkomsten overstijgen.
De staatsschuld van een land kan op verschillende manieren gefinancierd worden, maar het meest gebruikte instrument daarvoor is de uitgifte van overheidsobligaties.
In feite worden er dus overheidsobligaties uitgegeven met verschillende vervaldata: op korte, op middellange of lange termijn.
In België bijvoorbeeld zitten overheidspapieren zoals BOT's en CTZ's in de eerste categorie terwijl de CCT's en de BTP's in de tweede en derde categorie vallen.
Als we kijken naar andere landen, zien we de Bund in Duitsland en de Treasury in de Verenigde Staten om er maar enkele te noemen.
Niet alleen de kleine spaarder maar vooral ook professionele beleggers en grote private financiële instellingen (zoals banken) en financiële overheidsinstellingen (zoals de Italiaanse nationale bank en de ECB) kunnen intekenen op deze obligaties.
Wie belegt in de schuld van een staat, geniet een tweeledig voordeel: de teruggave van het gestorte kapitaal op de vervaldatum en een bijkomende vergoeding tijdens de looptijd van de obligatie.
Dat laatste komt overeen met de rente op de staatsschuld, ofwel de kosten die een land moet dragen om geld te kunnen lenen van haar schuldeisers.
De post 'rente' varieert op basis van verschillende factoren en is van groot belang aangezien deze valt onder de uitgaven van een land.
Het is met andere woorden cruciaal dat een land de eigen staatsschuld en de rentelast onder controle houdt.
In België beheert het Federaal Agentschap van de Schuld de overheidsschuld.
Ook in andere landen wordt deze rol opgenomen door het ministerie van financiën, dat in de VS Department of the Treasury genoemd wordt.
De staatsschuld in de wereld verschilt erg van land tot land, mede door de verschillende geschiedenis van de landen, maar alle landen kampen met een staatsschuld. Alle landen behalve Macao, want dat is het enige land ter wereld dat niet gebukt gaat onder overheidsschulden.
Maar welke zijn de vijf landen met de hoogste staatsschuld ter wereld? Bij deze de top 5.
Op vlak van staatsschuld is Japan wereldrecordhouder. Op basis van de gegevens van het IMF van april 2023 die betrekking hebben op eind 2021, bedraagt de verhouding schuld/bbp in Japan namelijk 258,2%.
De Japanse staatsschuld is het gevolg van een reeks beleidsmaatregelen die begin jaren '90 genomen werden toen er sprake was van geringe groei/deflatie.De tweede plek in de rangschikking wordt ingenomen door Griekenland. De overheidsschuld bedraagt er 166% van het bbp.
De Griekse staatsschuld heeft Europa aan het einde van het eerste decennium van deze eeuw op haar grondvesten doen daveren toen de crisis van 2008-2009 de ware situatie in het land aan het licht heeft gebracht.
De redenen die aan de basis liggen van die enorme schuldenberg van de Griekse overheid, lopen uiteen van de economische crisis tot de door de overheid gemanipuleerde rekeningen om in de eurozone te geraken, om maar enkele van de voornaamste redenen te noemen.In de lijst van landen met de meeste schulden ter wereld prijkt Soedan op de derde plaats, waar de staatsschuld 151,1% van het bbp bedraagt.
Het Afrikaanse land rekent af met de enorme moeilijkheden van de economische groei die afgeremd wordt door de eindeloze stroom aan conflicten waarmee Soedan nu al decennialang te kampen heeft.In deze rangschikking van top 5 landen met de meeste overheidsschulden vinden we op plaats 4 Eritrea terug met een verhouding schuld/bbp van 146,3%.
De economie van het Afrikaanse land zit aan de grond, waarbij structurele hervormingen quasi onbestaande zijn en er niet geïnvesteerd wordt.Hekkensluiter van deze top 5 van landen met de hoogste staatsschuld is Italië, met een verhouding schuld/bbp van 140,3%. Maar hoeveel bedraagt de Italiaanse staatsschuld dan? Als we een blik werpen op de gegevens, zien we dat de staatsschuld in september 2023 gestegen was tot 2844,2 miljard euro.
De eerste grote toename vond plaats eind 1800, waarna er nog twee felle stijgingen volgden naar aanleiding van de twee wereldoorlogen.
In de jaren '70 kreeg de staatsschuld in Italië nog een zware klap te verwerken, onder andere door de oliecrisis van 1973, tot we dan belanden bij de recentste crisis van 2007-2008.
Meer dan de helft van de Italiaanse overheidsschulden is in handen van de Italiaanse nationale bank en de Italiaanse banken, terwijl de rest verdeeld is over nationale financiële instellingen en buitenlandse beleggers.
We hebben zopas gezien dat twee van de vijf landen met de hoogste staatsschuld in Europa liggen, waar na Griekenland en Italië, de landen Spanje, Frankrijk en België de slechtste leerlingen van de klas zijn.
Eurostat heeft vastgesteld dat Spanje aan het einde van het eerste kwartaal van 2023 een verhouding schuld/bbp had van 112,8%.
In juni 2023 bedroeg de Spaanse staatsschuld 1568 miljard euro, een toename ten opzichte van het jaar ervoor door de uitgaven om de energiecrisis het hoofd te bieden, de gevolgen van de oorlog tussen Rusland en Oekraïne voor de economie, en enkele overheidsmaatregelen.
De situatie in Frankrijk houdt daarmee gelijke tred. De overheidsschulden bedroegen er 112,4% van het bbp en de overheidsschulden liepen op tot ruim 3013 miljard euro aan het einde van het eerste trimester van dit jaar.
De staatsschuld van Frankrijk is een erfenis van de voorbije eeuwen en is wegens verschillende redenen toegenomen tijdens de monarchie die bijna duizend jaar over Frankrijk geregeerd heeft.
Er werden toen enorme bedragen vrijgemaakt om het leger in stand te houden en daar kwam nog eens een onevenwichtige belastingheffing bij waarbij bepaalde regio's of sociale klassen vrijgesteld werden van belasting.
Na Frankrijk volgt dan België, waar de staatsschuld 107,4% van het bbp bedraagt. De afgelopen jaren is de schuldpositie van het land verslechterd door de steunmaatregelen tijdens de coronacrisis, waarna er vorig jaar uitzonderlijke maatregelen werden genomen ten gunste van gezinnen en bedrijven om de hoge energieprijzen te counteren.
Om te wetenwelk land in Europa de hoogste staatsschuld heeft en altijd de meest recente gegevens daaromtrent te zien, zijn de grafieken van Eurostat ideaal! Om een idee te hebben van de omvang van de overheidsschulden van de Europese landen, uitgedrukt in miljard, moet je weten dat de Eurozone eind 2022 een staatsschuld had van 2757,55 miljard. Dat cijfer houdt bovendien geen rekening met de passiva door de financiële steun die verleend werd aan de EU-lidstaten.
En de Verenigde Staten? Ook al hebben ze niet één van de hoogste verhoudingen schuld/bbp ter wereld, de Amerikaanse staatsschuld is evenredig met het belang van de Amerikaanse economie. We spreken hier van een cijfer dat zelfs moeilijk te vatten is: 33,75 triljoen, ofwel 33.750 miljard dollar.
De staatsschuld:
is het geld dat een land geleend heeft om in zijn financiële behoeften te voorzien
wordt vooral gefinancieerd door middel van de uitgifte van overheidsobligaties.
kan een risico maar ook een opportuniteit inhouden.
Goed om weten
Macao is het enige land ter wereld zonder overheidsschulden.